Cumhuriyet’in 25. yıl dönümünün kutlandığı 29 Ekim 1948’de düzenlenen törenler ve yurdun dört bir yanında yaşanan coşku, Anadolu Ajansı (AA) bültenlerinde ayrıntılarıyla yer alıyor.
Anadolu Ajansının, Cumhuriyet’in 100. yıl dönümü dolayısıyla hazırladığı “Cumhuriyet’in kilometre taşları AA arşivinde” temalı 4 bölümlük dosya haberin ikinci bölümünde, AA arşivinden ve dönemin AA muhabirlerinin gözünden Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki önemli kilometre taşları anlatıldı.
Cumhuriyet’in ilanının 25. yıl dönümü dolayısıyla ilk tören, sabah saatlerinde Büyük Millet Meclisi’nde yapıldı.
İsmet İnönü’nün, Cumhurbaşkanı unvanıyla tebrikleri kabul etmesini ve yaşananları, AA şu şekilde servis etti:
“Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, yıl dönümü münasebetiyle tebrikleri kabul buyurmak üzere Büyük Millet Meclisi’ne gelirlerken, Atatürk’ün muvakkat kabrini ziyaret ederek, Ebedi Şef’in hatıralarını taziz eylemişler ve bir tazim vakfesinde bulunmuşlardır. Cumhurbaşkanımız bu ziyaretlerinde yanlarında Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başbakan, Meclis başkanvekilleri, Başbakan Yardımcısı, bakanlar, CHP grup başkanvekilleri, Genelkurmay, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay başkanları, Dışişleri Bakanlığı Genel Katibi, rektör, generaller, CHP Genel başkanvekili ile Demokrat Parti Başkan ve başkanvekili, Ankara Valisi, Belediye Başkanı, mevki komutanı, emniyet müdürü bulunmuşlar ve kabre buketler koymuşlardır. Cumhurbaşkanımız, muvakkat kabre geliş ve ayrılışlarında bir ihtiram kıtası tarafından selamlanmışlardır.”
Başkent Ankara renk ve ışık ahengi içindeydi
Ankara’daki kutlamalara halk büyük ilgi gösterirken, sokak, cadde ve meydanlar bayrak ve çiçeklerle süslendi.
AA muhabiri, gözlemlerini şu ifadelerle haberleştirdi:
“Cumhuriyet’in 25. yıl dönümü Ankara’da hakiki bir bayram havası içinde ve parlak bir güneş altında kutlanmaktadır. Bütün şehir bir renk ve ışık ahengi içindedir. Baştan başa milli renkler ve çiçeklerle süslenmiş olan caddeler, meydanlar ve bütün yollar halk ve izcilerle dolup taşmaktadır. Zafer Anıtı ile Atatürk’ün Anıtı yüzlerce çelenkle bezenmiş bulunmaktadır. Sabahın ilk saatlerinden itibaren kesif bir halk tabakası ile dolmuş bulunan Hipodroma uzanan anayollar üzerinde Ankaralılar, öğleden sonra yapılacak olan büyük geçit resmini seyretmek üzere akın akın gitmektedirler.”
“Türk milleti, taze ve canlı bir Cumhuriyet meydana çıkardı”
Kutlamalar kapsamında Ankara Hipodromu’ndaki törene, protokol ve halk büyük ilgi gösterdi.
Resmigeçit öncesi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, halka şu şekilde hitap etti:
“Kadın ve erkek vatandaşlarım; Cumhuriyet Bayramı hepimize kutlu olsun. Bu 25. yılı yürekten sevinçle kutlamakta haklıyız. Müstesna bir talih olarak 25 yılı sulh içinde geçirdik. Yorgun ve harap bir memleketi, büyük ölçüde yalnız kendi kaynaklarımızla imara çalıştık. Türk milleti, 20. asrın mühim bir hadisesi olarak taze ve canlı bir Cumhuriyet meydana çıkardı. Hür insanların diyarı olan Türkiye bütün insanlığın önünde barışın ve aziz ideallerin yolcusu olarak bayramını iftiharla kutluyor. Büyük ve Aziz Atatürk’ün hatırasını minnetler ve saygılarla anıyoruz. Şehitlerimizi şükran ve hürmetlerle anıyoruz. Her sahada memlekete hizmet etmiş olan vatandaşları sevgi ve takdirlerle anıyoruz. Sevgili vatanımızda; huzur, dostluk ve kanun içinde yaşamaları için vatandaşlarımıza en iyi dileklerimizi sunuyoruz.”
İstanbul’da kutlamalar sabah saat 05.00’ten itibaren başladı
Cumhuriyet’in 25. yıl dönümünü kutlamak için İstanbul’da halk günün erken saatlerinden itibaren sokaklara çıktı.
AA muhabiri, 29 Ekim sabahı şehirde yaşananları, şöyle haberleştirdi:
“Gece yarısından sonra başlayan kuvvetli bir sis, gün ağarırken bütün şehri sarmıştı. Buna rağmen, Taksim Cumhuriyet Meydanı’nda sabah saat 05.00’ten itibaren on binlerce kişi toplanmıştı. Meydana nazır bütün gazinolardaki yerler bir gün evvelinden tutulmuş ve halk sabaha karşı yerlerini almak üzere evlerinden çıkmışlardır.
Sabah saat 06.00’da, Taksim Meydanı’nda ve ana caddelerde manzara şöyleydi:
Çok kesif bir sis içinde tenvirat buğulu aydınlık şeklinde görünmekte, meydanda yer almak üzere etrafı çevrelemekte olan halk kütleleri güçlükle fark edilmekteydi. Şafakla beraber Taksim Meydanı’na giden bütün ana caddelerde izdihamı önleyecek tedbirler alınmıştır. Geçit törenine iştirak edecek askeri birlikler, kız ve erkek okulları, izciler ve esnaf teşekkülleri önlerinde bayraklarıyla Taksim Meydanı’na doğru ağır yürüyüşle gitmektedirler. Sis dolayısıyla şehir hatları deniz seferleri henüz başlayamamış olmasına rağmen, motorlar mütemadiyen deniz aşırı ilçelerden birlerce insanı İstanbul’a taşımaktadır.”
Taksim Meydanı’na akın
İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Dr. Lütfi Kırdar ve 1. Ordu Komutanı Orgeneral Nuri Yamut, askeri bir otomobille saat 10.30’da Taksim Meydanı’na geldi.
Meydanı yüz bine yakın kişi doldururken, meydana bakan bütün binaların pencerelerinde, balkonlarında ve çatılarında on binlerce kişi bulunuyordu.
Cumhuriyet Anıtı’na elliye yakın çelenk konulurken, İstanbul’daki törende yaşananlar, AA bültenlerinde şu şekilde yer aldı:
“Törene, İstiklal Marşı ile başlandı ve bundan sonra üç buçuk saat süren geçit resmi oldu. Halkın sürekli alkışları arasında önde bir piyade alayımız geçti ve onu sırayla piyade okulu, askeri tıbbiye, deniz harp okulu ve lisesi, askeri liseler takip etti. Bundan sonra yepyeni malzeme ile motorize birlikler, motorlu uçaksavar, tanksavar ve ağır toplar ve çeşitli tipte tanklar geçti.
Ordu birliklerinin halkı coşturan parlak geçidini müteakip üniversite ve yüksek tahsil gençliği, izciler, kız ve erkek okulları ve daha sonra Atatürk ve İnönü’nün vecizeleriyle ve 25 yıllık kalkınma hareketimizi belirten tablolarla donatılmış otomobillerden mürekkep bir seyyar sergi ve esnaf teşekkülleri geldi.
Bütün kazalardan gelen kesif bir Halk Partililer kafilesi, onları takiben de yine aynı derecede kalabalık Demokrat Partililer geçti. İki parti mensuplarının geçişi bir saat devam etti ve şiddetle alkışlandılar. Esnaf teşekküllerinden her birinin otomobiller içerisinde kendi mesleklerine ait işlerle meşgul bir vaziyette temsili geçitle törene son verildi.”
Truman: “Türkiye’nin bağımsızlığı büyük ehemmiyeti haiz”
Cumhuriyet’in 25. yıl dönümünün dolayısıyla birçok devlet başkanı Cumhurbaşkanı İnönü’ye kutlama mesajı gönderdi.
Mesaj gönderenler arasında, dönemin ABD Başkanı Harry Truman da yer aldı.
Truman, Ankara Radyosu’nda yayımlanmak üzere, İnönü’ye ve Türk milletine hitaben aşağıdaki mesajı gönderdi:
“Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 25. yıl dönümü dolayısıyla Birleşik Amerika milleti benimle birlikte Başkan İnönü’ye ve Türk milletine samimiyetle tebrikleri ile en iyi dileklerini sunar. Bu yıl dönümünün tam manası, bundan bir çeyrek asır önce Türkiye Cumhuriyeti ilk ilan olunduğu sırada etraflıca görülmüş sayılamazdı. İlk Cumhurbaşkanı Kemal Atatürk’ün boyun eğmez önderliği altında Türk milletinin azimle yaptığı ilerleyiş mücadelesine biz, Amerika’dan başından beri büyük bir hayranlık duymuşuzdur.
İki kısa on yıl içinde başarılmış olan derin içtimai ve kültürel inkılapları da yakın bir sevgi ve ilgi ile müşahede etmiş bulunuyoruz. Bu hava seferleri çağında fenni terakkiyatın iki memleketimiz arasındaki mesafeyi bu kadar kısaltmış ve bizlerde artık birbirimizden pek uzaklarda imişiz hissini bırakmamış olmasından dolayı bahtiyarız. Hele bir kat daha bahtiyarız ki Türk milleti, demokratik müesseselerini geliştirmek ve insan hak ve hürriyetlerinin dünyanın birçok yerlerinde bu kadar insafsızca çiğnendiği, hükümsüz bırakıldığı bir sırada Amerikan milletinin candan bağlı bulunduğu bu ideallerin korunmasını desteklemek hususundaki kararını tatbikte devam eylemektedir.
Türkiye’nin siyasi bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü, Birleşik Amerika’nın ve bütün hürriyetperver milletlerin emniyeti bakımından büyük bir ehemmiyeti haizdir.”
Truman mesajında, iki ülke ilişkilerinin, savaş sonrası ortamda, adil ve devamlı bir barışın bütün milletlere sağlayacağı “güvenlik” gibi ortak bir idealden ilham alarak sağlamlaşmasından duyduğu memnuniyeti dile getirdi.
